| Aantekeningen |
- Brabantse Leeuw jaartal 1966 L.F.P.M. de Brouwer:
Hij kwam omstreeks 1773 uit Suriname naar Tilburg.
In de Bataafse tijd kreeg Moergestel een Afrikaanse veldwachter, die enkele jaren later naar Hilvarenbeek verhuisde en daar tot zijn
dood in 1819 hetzelfde beroep uitoefende. Een gebeurtenis waar wij niet meer van opkijken, maar die tweehonderd jaar geleden
toch aanleiding moet zijn geweest voor enkele decennia opgewaaid stof. Desondanks zwijgen de bronnen in alle talen. Geen bewijzen
van wanklanken, verbazing, verontwaardiging of racisme. Des te verbazingwekkender, daar de betreffende gewezen negerslaaf ook
nog eens gereformeerd was.
Nu was een (protestantse) vreemdeling als veldwachter geen ongebruikelijke verschijning. In Hilvarenbeek was Johan Georg
Heeffer, een gewezen soldaat van de 'ware religie' uit het land van Nassau, in 1778-1807 (onder)vorster en gerechtsbode, terwijl zijn
broer Willem Heefer (Huffer, Heffer) in 1783 ondervorster was. In andere dorpen hadden gewezen Zwitserse soldaten zo'n post. Men
was dus wel aan een vreemdeling gewend. Maar iemand uit Guinee als sterke arm was wel erg bijzonder.
Is er wel protest geweest tegen het bekleden van een gezagspositie door een protestantse kleurling? Of zijn wij als twintigsteeeuwers
teveel geneigd ons verwachtingspatroon van discriminatie op andere tijden en omstandigheden te projecteren? Want één ding
is zeker: het experiment om een Afrikaan als veldachter aan te stellen slaagde. Hij bleef zo'n dertig jaar in dienst en had bovendien
twee zonen als opvolgers te Hilvarenbeek en Udenhout.
Op 18 april 1779 werd in de hervormde gemeente van Tilburg de dienstknecht van notaris Cornelis Bles gedoopt. Op zich was dat
geen bijzondere gebeurtenis. Bij lezing van de inschrijving in het doopregister blijkt echter dat het ging om een Westindische neger.
Hij was ten tijde van zijn doop ongeveer 20 jaar oud en kreeg toen de naam Johannes Pauli.
Deze vermelding roept onmiddellijk de vraag op hoe deze man in Tilburg is gekomen. Het antwoord op die vraag ligt waarschijnlijk
bij de echtgenote van notaris en president-schepen van Tilburg, Cornelis Bles. Op 7 augustus 1755 ging hij in ondertrouw te Amsterdam
met Marthe Catherina Peneux. Zij was daar lid van de Vranse gemeijnte. Naspeuringen te Amsterdam hebben niets opgeleverd. Marthe
Catherine Peneux kwam naar Tilburg en is daar als lidmaat van de gereformeerde kerk ingeschreven op 23 september 1755. Zij was
een dochter van Isaac Peneux en Maria Anna Gebert en afkomstig uit Suriname. De families Peneux en Gebert bezaten plantages
in deze toenmalige Nederlandse kolonie. Het ligt voor de hand te veronderstellen dat via de contacten met haar moederland de
negerjongen naar Nederland en Tilburg is gekomen.
Dat Marthe Catherina Peneux zich bezighield met haar bezit in Suriname blijkt uit een notariële akte van 19 oktober 1756. Daarin
machtigde zij Jacobus Hendrik Saffin, lid van het Hof van Justitie te Suriname, en ingeval van zijn overlijden Jan David Sellier en
ingeval van diens overlijden B.A. Schuster, om haar delen van de plantages Nieuw Hocha in Cottica, L'Hermitagie in Commewijne
en in de maatschappij Berenburg waar te nemen. Deze goederen waren haar aangekomen van haar beide ouders en van haar oom
PD. Gebert. Bovendien werd de zaakwaarnemer opgedragen de produkten die van de plantages afkwamen hun constituanten over
te maken ende te senden met zodanige bequame schip of schepen als de geconstitueerde in der lijdt best en raadzaamst oordelen zal?
Tot vlak voor haar overlijden bestierde ze haar zaken zelf. In juni 1799 machtigde zij haar zoon, Covert Jacobus Bles, om een partij
koffie van 10.000 pond te verhandelen. Deze partij koffie bevond zich op dat moment in het schip Jupiter, onder bewind van kapitein
Steimetz, in of vlakbij de haven van Hamburg.
Het is duidelijk dat Marthe Catharina Peneux in het afgelegen Tilburg het contact met haar moederland Suriname niet verloor. In het
voorjaar van 1769 werd David Thomas Peneux, haar broer, ingeschreven als lidmaat van de gereformeerde gemeente te Tilburg.
Hij kwam uit Paramaribo, waarop 13 januari van dat jaar een attestatie was afgegeven. Hij is begraven op 11 januari 1774 in Tilburg.
De inschrijving in het begraafboek vermeldt dat hij geen bezittingen in Nederland achterliet. Acht dagen voor zijn overlijden maakte
hij zijn testament op voor schepenen van Tilburg. Daarin schonk hij al zijn roerende en onroerende goederen, allemaal gelegen in
Suriname, aan de kinderen van zijn zuster Maithe Catharina. De ouders kregen het vruchtgebruik van die goederen gedurende hun
leven. Hij wees Cornelis Bles aan als executeur-testamentair. In dit testament herriep hij eenzelfde document, dat hij voor zijn afreis
naar Nederland in Suriname had geschreven, ondertekend en laten inschrijven in het prothocol van geregistreerde superscriptie'n op
beslooten testamente en codicille Nr 95fol, Ui et sequestibus.b Een reis over de oceaan was geen sinecure en voor het geval hem iets
overkwam wilde David Thomas Peneux zijn zaakjes goed geregeld hebben.
Het is goed mogelijk dat hij de negerjongen heeft meegenomen naar Nederland, of later heeft laten overkomen.
Hoe dan ook, op zeker moment maakte 'Johannes Pauli' een reis over de Atlantische oceaan op weg naar Nederland en later over
land naar Tilburg. Het was waarschijnlijk zijn tweede zeereis, want in zijn huwelijksakte van 1787 staat dat hij is geboren op de kust
van Guinee. We mogen aannemen dat de betrokkenen in Tilburg wisten waar Johannes Pauli oorspronkelijk vandaan kwam. In de
achttiende eeuw was Nederland een van de landen die zich intensief met de slavenhandel bezighielden en de kust van Guinee stond niet
voor niets bekend als de Slavenkust. Hoewel in zijn overlijdensakte van 1819 staat dat hij in Suriname geboren is, kunnen we aannemen
dat hij in Afrika is geboren.
Volgens alweer zijn huwelijksakte is Johannes Pauli omstreeks 1773 in Tilburg terechtgekomen. Waarom hij naar Tilburg is gekomen,
blijft onduidelijk. Over de motieven van Cornelis Bles en Marthe Catharina Peneux om hem te laten dopen en te emanciperen
tasten we ook volledig in het duister.
Met de hulp van zijn invloedrijke 'adoptie-familie' verging het Johannes Pauli in ieder geval niet slecht. Zijn hele leven vervulde hij
functies in overheidsdienst. Hij is er niet rijk mee geworden, want de memorie van successie die naar aanleiding van zijn overlijden
is opgemaakt vermeld dat hij geen goederen naliet.
Het verhaal is daarmee nog niet ten einde. Ondanks zijn huidskleur, die in die tijd toch echt uitzonderlijk moet zijn geweest in deze
streken, trouwde hij op 25 november 1787 in Tilburg met Anneke van der Schans. Zijn bruid is geboren in 's Grevelduin-Capelle
omstreeks 1761. Voorafgaand aan het huwelijk kreeg Anna van der Schans op 25 oktober 1787 van de tafel van de Heilige Geest
van 's-Grevelduin-Capelle een borgbrief, die zij inleverde bij de schepenbank van Moergestel. In deze borgbrief staat echter dat zij
al is getrouwd met Johannes Pauli! Op dat moment was Johannes Pauli diender tot Moergestel?
In de hu welijksi n schrijving staat nog iets opmerkelijks. Zoals in die tijd gebruikelijk was, werd de moeder van Anneke van der
Schans, Elisabeth Verschuren, aangeschreven met de vraag of zij in het huwelijk toestemde. Zij antwoordde de kerkeraad van Tilburg
niet. De reden daarvoor is niet bekend, maar het kan een stil protest zijn geweest tegen het voorgenomen 'gemengde' huwelijk van haar
dochter. Bij gebrek aan antwoord ging de kerkeraad ervan uit dat zij het huwelijk goedkeurde, onder het motto zwijgen is toestemmen.
In Moergestel doopte de predikant op 9 maart 1787 een kind van Johannes Pauli en een onbekende vrouw. Dit kind, Adrianus Johannes,
overleed jong en werd op 29 september 1789 in Moergestel begraven. Gezien de naamgeving (het kind kan zijn genoemd naar
de vader van Anna en naar Johannes Pauli zelf) is het niet onwaarschijnlijk dat dit kind een dochter van Anna van der Schans is
geweest. Mogelijk was de geboorte van dit kind de aanleiding om te gaan trouwen.
Klaarblijkelijk verhuisde Johannes Pauli met zijn bruid naar Moergestel. Dat is niet verwonderlijk in de wetenschap dat ccn
broer van Cornelis Bles, Marcellus Bles, -de heerlijkheid Moergestel in 1760 had gekocht. Hetoud-administratieve archief van
Moergestel bevat ook nog een memorie voorJohannes Poulïe. Dat stuk bevat een lijst met namen, waarbij bedragen staan geschreven
die moesten worden betaald wanneer Johannes Pauli als nachtroeper aan huis kwam. De meesten moesten 8 oord betalen, maar
enkelen, onder wie Marcellus Bles, de heer kapitein Watteviele en predikant Van der Meulen, moesten 2 stuivers betalen.
Op l november 1789 volgde de doopinschrijving van Jacobus Martinus, zoon van Johannes Pauli en een onbekende vrouw. Daarna
verhuisde het gezin Pauli naar Hilvarenbeek. In het lidmatenregister van de gereformeerde gemeente aldaar zijn op 16 juli 1791
ingeschreven: Johannes Pauli. ondervorster in Hilvarenbeek, en Anneke van der Schans, zijn huisvrouw.10 In 1791 en 1792 kreeg
hij vergoedingen voor het wegbrengen van soldaten van Hilvarenbeek naar andere plaatsen in Brabant." In 1808 vocht hij in het
kader van zijn functie als ondervorster een robbertje met Hendrik Jacobus Moonen in een herberg in Hilvarenbeek.
Toen Johannes Pauli in 1819 overleed in Hilvarenbeek, was hij veldwachter van beroep.
|
ca. 1759 - 1819 (~ 60 jaar)